Hout in de vorm van plankjes als schrijfmateriaal is al in de oudste literatuur aanwijsbaar. Zo is bij Homeros 1 sprake van een gevouwen plankje waarin tekens waren gegrift en kent Herodotos 2 het wastafeltje, een schrijfplankje met een aan de binnenzijde lichtjes uitgehold schrijfvlak opgevuld met was waarin met een stift kon worden geschreven. Als het schrift naar Italië komt, verschijnt daar ook het schrijfplankje. Zo bij Plautus: stilum, ceram et tabellas 3 en elders cerata..tabula 4.

Bij de Romeinen is opmerkelijk dat deze schrijfplankjes, tabulae, codicilli, naast het alledaags gebruik voor het maken van aantekeningen, voor het schrijven van brieven, kladversies e.d. speciaal dienden voor officiële stukken met een juridisch, financieel en/of commercieel oogmerk, zoals huwelijks- en geboorteakten, akten van koop en huur, testamenten, kwitanties, leningen, borgstelling e.d. Honderden van dergelijke schrijfplankjes zijn teruggevonden, waar de omstandigheden van klimaat en bodem voor goed bewaard blijven gunstig waren, in Egypte, Palmyra, Pompeii, Herculaneum, de goudmijnen van Alburnus Maior (Transsylvanië), de castra Vindonissa (Windisch), later stamslot van de Habsburgers, Vindolanda (Noord-Engeland) 6 enz.

Echter ook in de natte Nederlandse bodem zijn veel fragmenten van Romeinse schrijfplankjes bewaard gebleven o.m. in Valkenburg (ZH), Velsen en Vechten. En ook zijn enkele belangrijke losse vondsten gedaan, als die van Tolsum (Fr.) en Est-De Steendert (Betuwe).

In onderstaande publicaties Schrijftafeltjes uit Nederlandse bodem worden schrift en tekst van deze schrijfplankjes behandeld en worden ook enkele tabulae uit Italië, Egypte, Engeland en Roemenië besproken.

  1. 1. Homeros, Ilias 6, 168-169 σήματα λυγρά,γράψας εν πίνακι πτυκτωΐ
  2. 2. Herodotos, 7, 239, δελτίον δίπτυχον...τον κηρόν.. εν τωϊ ξύλωϊ...έγραψε cf. 8, 135
  3. 3. Plautus, Bacchides 715 'schrijfstift, was en plankjes'
  4. 4. Plautus, Asinaria 763 ' wastafeltje'
  5. 5. Bijv. Cicero, Ep.ad Atticum 12.17 akte van lening en borgstelling; Tacitus, Ann. 14,40 tabulas nuptiales Plinius,Ep. 1.22,11 testament; Apuleius, Apologia 89, 2 geboorteakte
  6. 6. Het meeste van de teksten van Vindolanda is niet geschreven op wastafeltjes met een stilus, maar op flinterdun hout met inkt ('philyra', 'tilia' cf. Ulpianus, Digesten, 32, 52; Dio Cassius, 67,15,3 )

Romeinse schrijftafeltjes uit Nederlandse bodem en andere epigrafica

Romeinse Schrijftafels uit Nederlandse bodem en een Romeins militair diploma

Twee Romeinse Schrijftafeltjes uit Nederlandse bodem